در مغز انسان ها غده‌ای وجود دارد که غده هیپوفیز نامیده می شود. این غده در مغز انسان فقط به اندازه یک نخود است، اما تأثیر آن بر روی بدن، بیش از وزن آن است. یکی از وظایف اصلی این غده تولید هورمون‌ها در بدن است. پرولاکتین یک تومور غیر سرطانی (تومور خوش خیم) است که در غده هیپوفیز رشد می‌کند و هورمون پرولاکتین prolactin تولید می‌کند. کار اصلی این هورمون این است که سینه زن را بعد از زایمان تحریک می‌کند تا شیر تولید کند اما پرولاکتین در مردان هم ساخته می‌شود. ممکن است به علت تولید بیش از حد هورمون پرولاکتین در بدن شما یا به علت فشار تومور بر بافت‌های اطراف باعث ایجاد علائم شود.
علت پرولاکتین بالا چیست؟
علت پرولاکتین بالا عمدتا ناشناخته است. اکثر تومورهای هیپوفیز پراکنده هستند، به این معنی که آنها از والدین به فرزندانشان منتقل نمی‌شوند. علل دیگر آن عبارتند از:
- داروها (فنوتیازین‌ها، متوکلوپرامید، ریسپریدون، مهار کننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، استروژن، وراپامیل)
- فشار
- بارداری
- کم کاری تیروئید
- بیماری کلیوی
- آسیب به قفسه سینه
پرولاکتین بالا چگونه تشخیص داده می شود؟
افزایش هورمون پرولاکتین در بدن با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. یک متخصص زنان خوب در تهران اشاره داشت که سطح پرولاکتین خون اغلب در زنان با ترشح شیر بدون هیچ دلیلی (گالاکتوره)، قاعدگی نامنظم یا ناباروری نشان داده می‌شود. اگر سطح پرولاکتین بالا باشد، معمولا عملکرد تیروئید بررسی می‌شود و در مورد شرایط و داروهایی که باعث افزایش ترشح پرولاکتین می‌شود، سوالاتی پرسیده می‌شود. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) حساس‌ترین آزمون برای تشخیص و اندازه گیری پرولاکتینوما است. اسکن MRI ممکن است به صورت دوره‌ای تکرار شود تا روند پیشرفت تومور و اثرات درمان ارزیابی شود. توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) تصویری از هیپوفیز هم ارائه می‌کند، اما برای تشخیص پرولاکتین بالا نسبت به ام آر آی حساسیت کمتری دارد. علاوه بر ارزیابی اندازه تومور هیپوفیز بر اساس جواب ام آر آی، پزشکان آسیب به بافت‌های اطراف را نیز بررسی می‌کنند.
علائم و نشانه های پرولاکتین بالا
پرولاکتین بالا در زنان، اغلب با تخمک گذاری تداخل پیدا می‌کند، باعث ناباروری و تغییر قاعدگی می‌شود. ممکن است در بعضی از خانم ها، دوره پریود دیگر اتفاق نیافتد در حالی که در دیگر موارد، دوره‌ی پریود نامنظم می‌شود، یا ممکن است روند قاعدگی به طور قابل توجهی تغییر کند. زنانی که باردار یا بچه دار نیستند هم ممکن است شروع به تولید شیر کنند. بعضی از زنان ممکن است میل جنسی خود را از دست بدهند. به علت خشکی واژن ممکن است رابطه جنسی دردناک را تجربه کنند.
درمان پرولاکتین بالا
درمان به کمک دارو
از آنجا که دوپامین dopamine یک ماده شیمیایی است که به طور طبیعی ترشح هورمون پرولاکتین را مهار می‌کند، پزشکان ممکن است پرولاکتین بالا را با آگونیست‌های دوپامین بروموکریپتین (پارلودل) یا کابرگولین (داستینکس) درمان کنند. آگونیست‌ها داروهایی هستند که مانند یک ماده طبیعی عمل می‌کنند. این داروها تومور را کوچک می‌کنند و سطح پرولاکتین حدود ۸۰ درصد از بیماران به حالت طبیعی بازمی‌گردد. عوارض جانبی بروموکریپتین ممکن است تهوع و سرگیجه باشد. برای جلوگیری از این عوارض جانبی، درمان با بروموکریپتین باید به آرامی شروع شود. معمولا با یک چهارم یا نصف قرص ۲٫۵ میلی گرم شروع می‌شود که هنگام خواب با یک میان وعده مختصر مصرف می‌شود. دوز به تدریج هر ۳ تا ۷ روز در حد نیاز افزایش می‌یابد و در دوزهای تقسیم شده با وعده‌های غذایی یا زمان خواب با یک میان وعده مصرف می‌شود.
درمان توسط جراحی
در درمان جراحی بالا بودن پرولاکتین، مغز به طور خیلی ظریف باز می‌شود و تومور را از غده هیپوفیز درمی‌آورند. نتایج جراحی بستگی زیادی به اندازه تومور و سطح پرولاکتین و همچنین مهارت و تجربه جراح مغز و اعصاب دارد. هر چه سطح هورمون پرولاکتین بالاتر باشد، احتمال عادی شدن پرولاکتین سرم کمتر است. در بهترین حالت، جراحی پرولاکتین بیمارانی که سطح پرولاکتین آنها کمتر از ۲۵۰ میلی گرم است را اصلاح می‌کند. حتی در بیماران با تومورهای بزرگ که نمی‌توان آن را به طور کامل از بین برد، درمان دارویی پس از جراحی ممکن است پرولاکتین سرم را به حد نرمال بازگرداند. درمان با دارو نیز ممکن است قبل از عمل جراحی شروع شود تا بخشی از تومور برای عمل جراحی برداشته شود. تحقیقات نشان می‌دهد که با توجه به اندازه تومور و اینکه چه مقدار از آن از بین می‌رود، در بعضی موارد ممکن است تومور طی پنج سال برگردد.
پرتودرمانی
اگر درمان دارویی و عمل جراحی به کاهش سطح هورمون پرولاکتین کمکی نکند، به ندرت از پرتودرمانی استفاده می‌شود. بسته به اندازه و محل تومور، پرتو درمانی در دوزهای پایین در دوره‌های ۵ تا ۶ هفته‌ای یا به صورت تک دوز بالا انجام می‌شود. پرتودرمانی حدود ۳۰ درصد مواقع موثر است.
آیا پرولاکتین بالا باعث ناباروری می شود؟
اگر پرولاکتینومای زنی کوچک باشد، معمولا پس از درمان موفق باردار می‌شود و بارداری طبیعی خواهد داشت. هیپوفیز بزرگ می‌شود و تولید پرولاکتین در زنانی که اختلالات هیپوفیز ندارند در بارداری به طور طبیعی افزایش می‌یابد. زنانی که تومورهای ترشح کننده هورمون پرولاکتین دارند ممکن است غده هیپوفیز آنها بزرگتر شود و باید در دوران بارداری تحت کنترل دقیق باشند. با این حال، آسیب به اعصاب چشم یا هیپوفیز در کمتر از یک درصد از زنان باردار با پرولاکتینوما رخ می‌دهد.
در زنانی که تومورهای بزرگ دارند، خطر آسیب به اعصاب چشم یا هیپوفیز بیشتر است. اگر زنی به تازگی بارداری موفقی داشته است، احتمال وقوع بارداری‌های موفق در آینده بسیار بالا است. زنی که مبتلا به پرولاکتینوما است باید در مورد تصمیم به بارداری با پزشک خود صحبت کند تا پزشک قبل از بارداری او را دقیقا مورد ارزیابی قرار دهد. این ارزیابی به طور معمول شامل تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای اندازه گیری تومور و معاینه چشم همراه با سنجش میدان دید می‌باشد. به محض اینکه بیمار باردار شود، پزشک معمولا توصیه می‌کند که بروموکرپتین (پارلودل) یا کابرگولین (داستینکس) را قطع کند. اگر علائم در دوران بارداری به علت رشد تومور ظاهر شوند ممکن است درمان با بروموکریپتین یا کابرگولین مجددا شروع شود و یا به درمان بیشتری نیاز داشته باشد.
