اختلال کم‌توجّهی - بیش‌فعالی (به انگلیسی: Attention-deficit hyperactivity disorder)(به صورت مخفف: ADHD) یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولاً کودک توانایی دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و کودک از فعّالیّت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردار است. این اختلال با فقدان توجه، فعّالیت بیش‌ازحد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است. هر کودکی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه گردد. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. همچنین ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.
ADHD شایعترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است، و حدود ۳٪ تا ۵٪ کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در هنگام بلوغ رخ می‌دهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر می‌شوند.
علائم بیش فعالی، مواردی مانند مشکل در سازماندهیِ وظایف، پرت شدن حواس، اجتناب از انجام کارهای سختی که نیاز به تلاش دارند، ناتوانی در حفظ توجه به یک کار و مشکل در دنبال کردن یک کار تا انتها است. بیش فعالی، با بی‌قراری، بیش از حد صحبت کردن، و ناآرامی در کودک، خود را نشان می‌دهد. اصلی‌ترین علامتِ آن، وجود الگوی مداومی است که در عملکرد یا رشد کودک، اختلال ایجاد می‌کند. بهترین فوق تخصص مغز و اعصاب اطفال در تهران
معمولا علائم بیش فعالی، در دو یا چند حوزه از زندگی فرد مشاهده می‌شوند: یعنی خانه، محلِ کار، مدرسه و روابط اجتماعی. شیوه‌ی بروز و میزانِ نشانه های بیش فعالی، باید به صورتی باشد که با میزانِ رشدی که از کودک انتظار داریم، در تضاد باشد. یعنی کودک باید به میزان قابل توجهی، در مقایسه با همسالانِ خود، بیش فعال تر باشد.
انواع کودکان بیش فعال:
بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. این اختلال سه نوع است؛
اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.
اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.
اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.
- قطع پی‌درپی گفت‌وگو و مکالمه بزرگ‌ترها
- پاسخ دادن به سؤال، پیش از آنکه جمله‌ی سؤال‌کننده به پایان برسد.
- بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند.
- پرحرفی
- مدام در حال حرکت و جنب‌و‌جوش بودن
- بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
- عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن
- هل دادن بقیه‌ی کودکان
- برهم زدن بازی بقیه
- انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت
- «قاپیدن» وسایل و اسباب‌بازیهای کودکان دیگر
- نداشتن مهارتهای لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
- گم‌کردن وسایل شخصی
- از این شاخه به آن شاخه پریدن
نکات تربیتی در مورد کودکان بیش فعال
دلایل بیش فعالی:
علت به وجود آمدن بیش فعالی احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. احتمالا این کودکان در بخش های مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقس جزئی هستند. از عواملی که می توانند در بروز این اختلال موثر باشند سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بار داری توسط مادر است.
حتی استنشاق تحمیلی دود سیگار توسط مادر باردار، باعث اختلال در رفتار کودک می شود. استرس مادر هم با این موضوع ارتباط دارد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده باینگر این است که این اختلال معمولا در خویشاوندان نزدیکاین افراد هم وجود دارد.
مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده های مصنوعی و یا رنگ دهنده های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد این اختلال سهیم هستند.
در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آنها احتمال اینکه این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوندو یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه می شود که حتما در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند. این بیماری دردوران مدرسه بیشتر مشکل آفرین می شود زیرا کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس ندارد و مدام برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می خواهد. این بچه ها نمی توانند آرام روی صندلی بنشینند، معمولا پرحرف هستند و مدام سر کلاس با دوستان خود حرف می زنند و این موضوع باعث می شود از لحاظ تحصیلی با مشکل مواجه باشند.
والدین باید به رفتار کودکان خود دقت داشته باشند و تنها در صورتی که مجموعه از این نشانه ها را در مدت طولانی مشاهده کردند با یک متخصص روانشناس خوب مشورت کنند. در غیر اینصورت نمی توان به هر کودک پرتحرک برچسب بیش فعالی زد.
اثر بیش فعالی کودک بر خواهر و برادر
- در بیشترِ موارد، به نیازهای آنها کمتر از نیازهای کودکان بیش فعال توجه می‌شود.
- ممکن است زمانی که مرتکب اشتباهی می‌شوند، با شدت بیشتری با آنها برخورد شود و موفقیت‌های‌شان، کمتر مورد توجه قرار گیرد یا عادی و بدیهی تلقی می‌شود.
- ممکن است از آنها خواسته شود تا دستیار پدر و مادر باشند و زمانی که از خواهر یا برادر بیش فعالی که تحت نظارت آنهاست، رفتار اشتباهی سر می‌زند، والدین، آنها را سرزنش کنند.
- در نتیجه، ممکن است که علاقه‌ی این کودکان نسبت به خواهر یا برادر بیش فعال خود، آمیخته با حس حسادت و رنجش باشد.
خواب بهتر، به کودکان بیش فعال کمک می‌کند
با امتحان کردنِ یک یا چند مورد از روش‌های زیر، می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا خواب بهتری داشته باشد:
- زمانِ تماشای تلویزیون را کاهش دهید و میزان تحرک و ورزش کودک، در طول روز را افزایش دهید.
- کافئین را از رژیم غذاییِ کودک حذف کنید.
- یک ساعت یا بیشتر، قبل از وقتِ خواب، زمان اضافه‌ای را برای کاهش میزان فعالیت، اختصاص دهید. در این زمان، فعالیت‌های آرام‌تری مانند نقاشی، مطالعه یا بازی‌های آرام را برای کودک در نظر بگیرید.
- 10 دقیقه را به در آغوش گرفتن و نوازش کردنِ فرزندتان اختصاص دهید. این کار، حس محبت و امنیت را ایجاد کرده و موجبِ ایجاد آرامش در کودک، می‌شود.
- در اتاق کودک، از اسطوخودوس یا رایحه‌های دیگر استفاده کنید. این رایحه‌ها به آرام کردنِ کودک، کمک می‌کنند.
- حین به خواب رفتن کودک، از نوارهای آرامش‌بخش (مانند صدای طبیعت و موسیقی‌های آرامش‌بخش)، به عنوان صدای پس‌زمینه استفاده کنید. همچنین معمولا برای کودکان بیش فعال، صدای سفید (white noise) [نوعی صدا که با ترکیبِ صداهایی با فرکانس‌های مختلف، ایجاد می‌شود] نیز آرامش‌بخش است. برای ایجاد صدای سفید، می‌توانید رادیو را بر روی موج‌های ایستا تنظیم کنید یا از صدای فن برقی در حالِ کار کردن، استفاده کنید.
